Trazos de libertad. Análisis sociohistórico sobre el ejercicio de libertad moderna en relatos autobiográficos de esclavos libertos, prisioneros liberados de campos de concentración y presos excarcelados

Author

Elejabarrieta, Francisco

Director

Elejabarrieta, Francisco

Date of defense

2016-01-27

ISBN

9788449062544

Pages

443 p.



Department/Institute

Universitat Autònoma de Barcelona. Departament de Psicologia Social

Abstract

La libertad suele ser utilizada en proclamas y arengas de políticos de toda índole en defensa de las causas más variadas. Sin embargo, no nos es tan sencillo encontrar momentos de enunciación en el día a día que haga de ella una posibilidad del decir pertinente, como si fuese privilegio solamente de conversaciones dignas el pronunciarla. La libertad ha sido un problema que suele ser abordado como un problema filosófico o un problema político, donde se asume generalmente que se encuentra la altura suficiente como para ser trabajada de forma apropiada. Sin embargo, dichos trabajos, en general, se han caracterizado por tratar de definir la libertad dilucidando los significados que a lo largo de diferentes épocas o autores se han puesto en juego, intentando llegar a una síntesis última que permita su inteligibilidad. Finalmente, los análisis han redundado en un planteamiento que termina por reificar la definición utilizada. El presente trabajo de investigación, situado desde una psicología social posible, tiene por objeto un análisis sociohistórico del ejercicio de la libertad moderna, lo cual implica que dicho análisis se realiza desde una perspectiva que asume el carácter histórico de los objetos, focalizando el esfuerzo analítico en las discontinuidades que pueden suscitarse en la producción histórica de la libertad. Para ello se ha utilizado el enunciado como elemento analítico, estableciéndose una diferencia sustantiva con la frase y la proposición, es decir, con el análisis de significados y el análisis del sentido de lo dicho. No se trata aquí tampoco de la implicatura de los efectos perlocutivos de los mensajes de la teoría de la comunicación. El trabajo analítico con los enunciados, a través del juego de relevos entre el campo de decibilidad y el campo de visibilidad, nos permite centrarnos en la función enunciativa, es decir, en los efectos de verdad de lo enunciado. A partir de este marco analítico es que hemos trabajado con relatos autobiográficos de esclavos libertos, prisioneros de campos de concentración liberados y presos excarcelados para rastrear aquellos enunciados donde se pone en juego no la libertad como idea, como significado, sino en tanto ejercicio de la libertad. Una vez liberados, qué es lo que hacen, cómo lo hacen, qué efectos de sujeción mantienen. En este sentido, se trata de rastrear prácticas, por más pequeñas y humildes que sean, asociadas al ejercicio de libertad para rastrear su relación histórica y pensar, desde dichas prácticas, el acontecimiento del cual nos informan, es decir, aquel punto de inflexión que ha hecho de la libertad moderna una posibilidad del decir. El principal hallazgo de esta analítica es el establecimiento de una multiplicidad de asociaciones entre prácticas heterogéneas que se encuentran inscritas en el entramado de una ciudad letrada, produciendo alianzas entre sí al son del ejercicio de la libertad. El acontecimiento del cual ha dado cuenta este trabajo finalmente nos remite a configurar al sujeto libre como aquel que ha hecho de la temporalidad una forma de vida, impelido por el futuro. Un sujeto educado pero, sobre todo, un sujeto hecho de temporalidad. No se trata por sí solo de saber leer y escribir simplemente, tampoco de emplear el juicio para el ejercicio de la decisión, o cualquier otro de los elementos que hemos aquí trabajado, por más centralidad que pudiese tener. Más bien, todo ello permite el sostenimiento de una vida orientada hacia el futuro. El sujeto libre en último término, es el que no se deja de preguntar por ¿cómo vivir?, creando a su paso, un pasado que dejar atrás, un presente que estabilizar, un futuro que diagramar.


Freedom is often mentioned in the proclamations and rallies of politicians of all types, who invoke it to defend various causes. Nevertheless, it is not so simple to find moments of utterance in everyday life which can make freedom a possibility of pertinent speech, as if it were only reserved for conversations worthy of its use. Freedom tends to be approached as a philosophical or a political problem, given that these are fields of inquiry generally assumed to be elevated enough to properly study it. However, such studies, in general, have tended to define freedom by elucidating the meanings that the term has held over time or those which various authors have advanced, in an attempt to generate a final synthesis capable of making it intelligible. Ultimately, such analyses have resulted in proposals which reify the definition used. The present research, situated within a possible social psychology, is intended to provide a socio-historical analysis of the exercise of modern freedom, which means that said analysis is carried out from a perspective that accepts the historical nature of objects and which focuses its analytic efforts on the discontinuities which can emerge in the historical production of freedom. In order to do this, the utterance has been employed as an analytic element which stands in contrast with the phrase and the proposition, that is, with the analysis of meanings and with the analysis of the sense of what is said. The present research does not cover the implicatures of the perlocutionary effects of messages according to communication theory, either. The analytic work conducted using utterances, by means of a game of relays between the field of sayability and that of visibility, makes it possible to focus on the enunciative function; that is, on the truth effects of what is uttered. Upon the basis of this analytic work, we studied autobiographical narrations of freed slaves, freed concentration camp prisoners, and released prisoners in order to track those utterances where freedom is put into play not as an idea, as a meaning, but as an exercise of freedom. Once they are freed, what do they do? How do they do it? What effects of subjection do they still display? In this regard, our intention is to track all those practices, no matter how small and humble, which are associated with the exercise of freedom in order to delineate their historical relationships and to consider, based on such practices, the event about which they inform us, in other words, the turning point which has made modern freedom a possibility of saying. The main finding yielded by this analytic process is the identification of multiple associations among heterogeneous practices located within the framework of a literate/lettered city, and which produce alliances with each other to the rhythm of the exercise of freedom. The event which the present research has discussed ultimately leads us to configure the free subject as that which has turned temporality into a way of life, propelled by the future. An educated subject, but, above all things, a subject made of temporality. This does not simply involve being able to read and write, or being capable of making decisions, or possessing any of the elements discussed here, regardless of their relevance. Rather, all of this makes it possible to sustain a future-oriented life. Ultimately, the free subject is that which never stops wondering how to live: creating, as he or she walks, a past to leave behind, a present to stabilize, and a future to design.

Keywords

Llibertat; Libertat; Freedom; Anàlisi sociohistòric; Análsisi sociohistórico; Sociohistorical analysis; Psicologia social; Psicología social; Social psychology

Subjects

316 - Sociology

Knowledge Area

Ciències de la Salut

Documents

fj1de1.pdf

2.701Mb

 

Rights

L'accés als continguts d'aquesta tesi queda condicionat a l'acceptació de les condicions d'ús establertes per la següent llicència Creative Commons: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/es/
L'accés als continguts d'aquesta tesi queda condicionat a l'acceptació de les condicions d'ús establertes per la següent llicència Creative Commons: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/es/

This item appears in the following Collection(s)